Z DZIEJÓW RADY MIEJSKIEJ W SOCHACZEWIE W DWUDZIESTOLECIU MIĘDZYWOJENNYM W ŚWIETLE ZACHOWANYCH PROTOKOŁÓW Z POSIEDZEŃ
Wprowadzenie
Samorząd miejski nie istniał na ziemiach byłego Królestwa Polskiego, znajdującego się pod panowaniem rosyjskim. Pierwszym krokiem w tym kierunku – już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości – był dekret Tymczasowego Naczelnika Państwa z 18 grudnia 1918 roku wprowadzający na tym obszarze pięcioprzymiotnikową ordynację wyborczą (wybory tajne, bezpośrednie, równe, powszechne, proporcjonalne) do rad miejskich. Dekret zapewniał prawo wyborcze wszystkim obywatelom bez różnicy płci, tym samym po raz pierwszy z prawa wyborczego mogły korzystać kobiety. Czynne prawo wyborcze otrzymali obywatele polscy, którzy ukończyli 21 lat i zamieszkiwali na stałe w mieście co najmniej sześć miesięcy.
Natomiast bierne prawo wyborcze przysługiwało osobom posiadającym czynne prawo wyborcze, mającym ukończone 25 lat i umiejącym czytać i pisać po polsku. Według artykułu 1 tego dekretu, w miastach, mających od 5 do 25 tysięcy mieszkańców – zatem i Sochaczewie – skład Rady Miejskiej został powiększony do 24 radnych.
W chwili odzyskania niepodległości Sochaczew – podobnie jak okoliczne miasta – miał Radę Miejską i burmistrza powołanych jeszcze w czasie okupacji niemieckiej. Funkcjonowali oni jeszcze przez pierwsze tygodnie po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Dopiero w 1919 roku odbyły się wybory do pierwszej – po odzyskaniu niepodległości – Rady Miejskiej.
Rady Miejskie były złożone z radnych wybranych w wyborach samorządowych, jako organy stanowiące i kontrolujące. Zależny od nich był Magistrat. Ta ostatnia nazwa funkcjonowała formalnie do 1933 roku, kiedy po ujednoliceniu samorządu na obszarze całego kraju, organ ten nosił nazwę Zarządu Miejskiego. Ten ostatni składał się z burmistrza, wiceburmistrza i trzech ławników i był organem zarządzającym i wykonawczym.
Członków Magistratu zawsze wybierała Rada Miejska w głosowaniu tajnym, większością głosów ustawowej jej liczby. Mieli oni pełnić swoje funkcje przez okres 3 lat. Magistrat wykonywał uchwały Rady Miejskiej, zarządzał majątkiem miasta, wreszcie układał budżet. Na czele Rady Miejskiej Sochaczewa stał przewodniczący, który jednocześnie pełnił funkcję przewodniczącego Magistratu/Zarządu Miejskiego, czyli burmistrza. Radni początkowo pełnili swe czynności honorowo.
W Sochaczewie wyniszczonym wojną i wieloletnią okupacją niemiecką działalność Rady Miejskiej po odzyskaniu niepodległości była niezmiernie trudna. Do najistotniejszych problemów w owym czasie należały: brak mieszkań, trudności aprowizacyjne, wysokie bezrobocie, analfabetyzm, trudności związane z zakładami leczniczymi i opieki społecznej, zapewnienie bazy materialnej dla szkolnictwa powszechnego, organizacja ochrony sanitarnej miasta i wiele innych. Prowadzenie gospodarki miejskiej utrudniały bardzo małe środki finansowe, nieustanny spadek wartości pieniądza, galopująca inflacja, wreszcie wzrastające stale wydatki przy niewielkich dochodach miejskich. Dopiero w 1924 roku, po wprowadzeniu nowej waluty – złotego polskiego – finanse miasta ustabilizowały się.
Rada Miejska w Sochaczewie jako organ stanowiący i kontrolujący na swoich posiedzeniach ustalała m.in. zasady zarządzania majątkiem miasta, uchwalała budżety i podatki miejskie, opracowywała regulaminy, zatwierdzała plany rozbudowy miasta, zmieniała nazwy ulic, wybierała członków Magistratu, kontrolowała jego działalność, mianowała i zwalniała jego pracowników, nadawała tytuł honorowego obywatela miasta, wreszcie opiniowała zmiany granic miasta.
W każdym posiedzeniu Rady Miejskiej w Sochaczewie oprócz radnych uczestniczyli: burmistrz miasta lub jego zastępca, ławnicy miejscy, czasem starosta powiatu. Gdy zachodziła potrzeba, na obrady zapraszano osoby spoza składu rady, np. przy omawianiu spraw miejskiego szpitala obecny był jego dyrektor, przy rozmowach o problemach rzeźni – jej kierownik, podobnie było z elektrownią miejską. Tematy posiedzeń dotyczyły spraw bieżących, organizacyjnych, meldunkowych, planowania, wyboru ławników Magistratu, ustalania podatków od gruntów i opłat miejskich, problemów gospodarczych itp.
Szczególnie wiele emocji budziły posiedzenia, podczas których wybierano burmistrzów, wiceburmistrzów i ławników, uchwalano budżet miasta bądź dokonywano w nim zmian. Na bieżąco rozpatrywano wnioski i interpelacje radnych. Posiedzenia Rady Miejskiej odbywały się w trybie zwykłym lub nadzwyczajnym. Były one otwarte dla wszystkich, czasem posiedzenia utajniano, wypraszając publiczność.
Dzięki zachowanym w znacznym stopniu księgom posiedzeń Rady Miejskiej lub luźnym protokołom z poszczególnych posiedzeń, wiadomo że Rada Miejska w Sochaczewie w swej działalności z dużą powagą odnosiła się do obchodów świąt narodowych i uroczystości patriotycznych. Zawsze uroczyście obchodzono dzień 3 maja, 11 listopada, a po 1926 roku dzień Imienin Marszałka Józefa Piłsudskiego (19 marca).
Członkowie Rady Miejskiej decydowali o zmianach nazw ulic. W 1926 roku m.in. zdecydowali o zmianie nazwy ulicy Czerwonkowskiej na ulicę Piłsudskiego, ulicy Trojanowskiej na ulicę Staszica, ulicy Krótkiej na ulicę Narutowicza, ulicy Mostowej na ulicę Reymonta, ulicy Kolejowej na ulicę Traugutta, wreszcie ulicy Niecałej na ulicę Żeromskiego. Często również omawiano na posiedzeniach Rady Miejskiej problemy rozwoju oświaty w mieście. Radni byli zobowiązani przybywać na zebrania punktualnie i brać w nich udział aż do końca.
Według ordynacji z 1918 roku I Rada Miejska w niepodległej Polsce miała urzędować do czasu uchwalenia przez Sejm nowych przepisów, jednak nie dłużej niż 3 lata. Jednak zmienione przepisy z 24 kwietnia 1922 roku przedłużały jej kadencję o jeden rok.
Funkcjonowanie Rady Miejskiej w Sochaczewie przez cały okres międzywojenny było związane z udziałem w niej radnych reprezentujących ludność żydowską. Liczyli oni zawsze od kilku do kilkunastu osób. W 1921 roku radni żydowscy stanowili najpoważniejszą liczebnie siłę w Radzie Miejskiej (12 radnych), co pozwalało na zdecydowaną obronę zarówno ekonomicznych i kulturalnych, jak też narodowych interesów sochaczewskich Żydów. Ci ostatni nie tylko mieli swoich radnych, ale i wchodzili w skład Magistratu jako ławnicy, raz nawet się zdarzyło, że ich przedstawiciel na kilkanaście dni został wiceburmistrzem Sochaczewa. Tutaj należy podkreślić w miarę bezkonfliktowe, współżycie obu narodowości oraz wspólne podejmowanie ważnych decyzji mających wpływ na rozwój miasta.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego skład Rady Miejskiej zmieniał się nie tylko w wyniku kolejnych wyborów, ale również w trakcie trwania kadencji. Powodem zmian w składzie Rady było wygaśnięcie mandatu, z powodu śmierci, aresztowania, wyroku sądowego, rezygnacji, zmiany miejsca zamieszkania, wykluczenia, wyboru na inne stanowisko, wreszcie zwykłe nie przybywanie na posiedzenia bez podania przyczyny.
Rada Miejska (1919–1921)
Wybory do pierwszej Rady Miejskiej w Sochaczewie najpierw miały być zarządzone 18 stycznia 1919 roku, później zmieniono termin zarządzenia wyborów na 5 lutego 1919 roku. Ostatecznie Rada Miejska w Sochaczewie została wybrana prawdopodobnie 23 lutego 1919 roku (?). Została wybrana – w przeciwieństwie do poprzedniej – w wyborach równych, tajnych, bezpośrednich, powszechnych i proporcjonalnych. Skład osobowy tej Rady Miejskiej, zresztą nie pełny, jest znany z końca kadencji, nie wiadomo zatem, czy pokrywał się on z początkiem kadencji. W jej skład wchodzili zatem: Jan Fabierkiewicz – przewodniczący, Abram Balas, Czerwiński, Noech Dajchus, Ezechiel Filipowicz, Górski, Szyja Kaufman, Jakub Kohn, E. Lewkowiczówna, M. Lipke, Idel Luksztyk, Jankiel Marjenfeld, Przedpełski, Josef-Lajb Skotnicki, Chil-Majer Tylman, J. Wajnsztok, Ajzyk Woldenberg, Josek Wołkowicz, Wincenty Żmijewski.
Jedną z pierwszych czynności radnych był wybór burmistrza, wiceburmistrza i trzech ławników. Tym pierwszym został 15 kwietnia 1919 roku miejscowy farmaceuta Jan Fabierkiewicz. Przez półtora roku obrady Rady Miejskiej charakteryzowały się spokojem i merytoryczną pracą. Pierwsza Rada Miejska w Sochaczewie nie pełniła jednak swej funkcji przez całą kadencję. Powodem były rezygnacje z mandatów przez część polskich radnych (Czerwiński, Filipowicz, Górski), innych radnych Rada Miejska wykluczyła ze swego grona „na zasadzie Ordynacji Wyborczej” (Przedpełski, Żmijewski). Wobec zaistniałej sytuacji radni żydowscy domagali się zarządzenia wyborów uzupełniających na wakujące stanowiska, chcieli w ten sposób być pewni swojej reprezentacji.
Wojewoda warszawski Władysław Sołtan 2 marca 1921 roku nie ogłosił jednak wyborów uzupełniających, jak chcieli tego radni żydowscy, a rozwiązał Radę Miejską w Sochaczewie i zarządził nowe wybory na 17 kwietnia 1921 roku. Przyczyny rozwiązania Rady Miejskiej tłumaczył w piśmie do starosty Władysława Staniszewskiego. „Ludność miasta niejednokrotnie domagała się rozwiązania obecnej rady i zarządzenia nowych wyborów. Wobec rozszerzenia granic miasta Sochaczewa uchwałą Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 1920 roku, charakter miasta i skład ludności znacznie się zmienił, wobec czego obecna Rada Miejska nie reprezentuje całej ludności”.
Poza tym w dotychczasowej działalności Rady Miejskiej Urząd Wojewódzki upatrywał wiele braków organizacyjnych, zaniechań gospodarczych oraz niski stopień zainteresowania się dotychczasowych radnych sprawami miejskimi. „Wreszcie rozwiązanie obecnej Rady Miejskiej i zarządzenie ponownych wyborów wydaje się bardziej celowym między innymi, i z tego względu, że obecne zdekompletowanie Rady Miejskiej przy zupełnym wyczerpaniu listy zastępców wymagałoby wyborów uzupełniających, których koszt dla miasta równałby się kosztom wyborów całkowitych i nie rozwiązałby sprawy radykalnie”.
Do czasu ukonstytuowania się Rady Miejskiej w nowym składzie jej czynności miał pełnić „w granicach załatwienia koniecznych spraw bieżących (…) dotychczasowy Magistrat”. Natomiast ścisły nadzór nad działalnością Magistratu w tym czasie wojewoda zlecił staroście. Zalecił również częste kontrole Magistratu przez Inspektora Samorządu Gminnego.
Rada Miejska (1921–1924)
Przeprowadzone 17 kwietnia 1921 roku wybory mimo licznych protestów co do ich ważności starosta sochaczewski Władysław Staniszewski zatwierdził. Protestowali głównie radni żydowscy. Ich zarzuty dotyczyły wpisania na listy wyborcze wielu osób nieuprawnionych do głosowania. Pilnujący porządku policjanci mieli jednych chętniej od drugich wpuszczać do lokali wyborczych.
W skład nowo wybranej Rady Miejskiej weszli Franciszek Balcerkiewicz, Konrad Basiński, Jankiel Benczkowski, Jakub Biderman, bednarz Kazimierz Draber, Symcha Grundwag, Władysław Han, Leopold Janiszewski, Szyja Kaufman, Franciszek Kaźmierczak, Edmund Lange, Idel Luksztyk, Józef Maciejewski, Jankiel Marjenfeld, Kazimierz Paciorkowski, Aleksander Rogalski, Antoni Samorański, Stefan Siedlecki, Josef-Lajb Skotnicki, Władysław Szepietowski, Wojciech Szewczyk, Roman Troicki, Chil-Majer Tylman i Ajzyk Woldenberg.
Wobec ukonstytuowania się nowej Rady Miejskiej należało wybrać burmistrza. Na posiedzeniu, 19 maja 1921 roku, 13 głosami za, 11 przeciwko radni nowym burmistrzem Sochaczewa wybrali dotychczasowego burmistrza Jana Fabierkiewicza. Brak zdecydowanego poparcia sprawił, że burmistrz nie mógł liczyć na spokojne sprawowanie swoich obowiązków.
Do pierwszego sporu w gronie Rady Miejskiej doszło już kilka dni później, kiedy 25 maja 1921 roku, po przeczytaniu przez burmistrza „wzoru regulaminu obrad Rady Miejskiej, zaleconego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i przyjętego przez poprzednią Radę Miejską, członkowie Rady Miejskiej w liczbie 13 osób regulamin uchwalili, zaś grupa Polskiej Partii Socjalistycznej jednogłośnie w całym składzie t.j. 11 osobach od głosowania się uchyliła”. Ponieważ do przyjęcia regulaminu wymagana była większość dwóch trzecich głosów, regulaminu nie uchwalono.
Z tego samego powodu – uchylenia się od głosowania tym razem większości radnych – nie doszło do wyboru ławnika. Wreszcie grupa 11 radnych z PPS-u wystąpiła z wnioskiem, o udzielenie wotum nieufności wobec członków Magistratu, grożąc bojkotem posiedzeń Rady Miejskiej. Klub PPS uzależnił swój dalszy udział w posiedzeniu od ustąpienia burmistrza, wiceburmistrza i ławników wybranych bez porozumienia z radnymi PPS-u. Sytuacja stawała się coraz bardziej krytyczna, gdyż na czterech kolejnych posiedzeniach burmistrz nie był w stanie przeprowadzić ani jednej uchwały, wymagającej większości 2-3 głosów, wobec stałej opozycji radnych z PPS-u.
Kryzys w samorządzie miejskim pogłębiał się. Wyłoniona Komisja Finansowo-Budżetowa wybrana na jednym z posiedzeń, po kilku posiedzeniach pracę swoją przerwała, i tym samym budżetu nie przygotowała. Wobec powyższej sytuacji Magistrat znalazł się w położeniu krytycznym, gdyż nie posiadał pieniędzy nawet na zapłacenie wynagrodzeń pracownikom.
Planowane na 8 lipca 1921 roku kolejne posiedzenie Rady Miejskiej nie odbyło się. Do rozstrzygnięć doszło dopiero na posiedzeniu Rady Miejskiej 25 lipca 1925 roku, na które przybył starosta Władysław Staniszewski oraz Inspektor Samorządowy Eugeniusz Ciurlik. Burmistrz oznajmił, iż gotowy jest zrzec się swej funkcji w zamian za odszkodowanie w wysokości 3 miesięcznych ostatnich poborów i zgody na zajmowanie przez trzy miesiące służbowego mieszkania. Ostatecznie Rada Miejska 19 głosami za odwołaniem burmistrza, 2 za pozostawieniem na stanowisku, zdecydowała o jego losie.
Na tym samym posiedzeniu dwudziestoma głosami przy jednym wstrzymującym się od głosowania wybrano burmistrzem bezpartyjnego Bolesława Nowaka, zaś wszyscy zagłosowali na należącego do PPS szewca Romana Troickiego jako wiceburmistrza Sochaczewa. Ławnikami zostali bezpartyjny katolik Michał Sztychler, katolik i członek PPS-u Edmund Lange oraz żydowski bezpartyjny kupiec Symcha Grundwag.
Sytuacja we władzach miasta uspokoiła się na blisko trzy lata. Skomplikowała się po raz kolejny dopiero 5 kwietnia 1924 roku. Wówczas swoje mandaty złożyli radni miejscy z frakcji „Prawicy” Kazimierz Paciorkowski, Stefan Siedlecki i Konrad Basiński. Odwołali jednocześnie z Magistratu swego ławnika Michała Sztychlera.
Część innych radnych również złożyła mandaty, inni zostali ich pozbawieni w wyniku przeprowadzenia się do innej miejscowości, inni wyjechali na dłuższy czas na kresy i nie dawali znaku życia, jeszcze inny radny nie przychodził na posiedzenia, bez podawania przyczyn. Zapanowało ogólne rozprzężenie. Poza tym członek magistratu ławnik Edmund Lange „był w rozporządzeniu władz sądowych”. Wobec zdekompletowania Rady Miejskiej posiedzenia nie odbywały się. Dodatkowo pojawił się problem natury prawnej z uznaniem, czy istniejąca w kadłubowym kształcie Rada Miejska jest prawomocną do prowadzenia obrad.
Ostatecznie burmistrz Bolesław Nowak został pozbawiony swej funkcji 13 maja 1924 roku i to nie z powodu zdekompletowana Rady Miejskiej. Kontrola przeprowadzona przez Urząd Wojewódzki w kwietniu 1924 roku, ujawniła, że Rada Miejska nie wykonywała uchwał zmierzających do oświetlenia miasta, naprawy chodników i bruków oraz uregulowania kanału odprowadzającego nieczystości do rzeki Bzury, z której mieszkańcy czerpali wodę do picia. Zarząd Miasta zaniedbywał stan higieniczno-sanitarny, obie studnie miejskie były zaniedbane, czynna była tylko jedna, brakowało lekarza miejskiego.
Wicewojewoda warszawski Ignacy Manteuffel zarzucał Radzie Miejskiej brak jakiejkolwiek zorganizowanej kontroli nad działalnością ławnika Edmunda Langego, któremu powierzono z ramienia Magistratu nadzór nad materiałami budowlanymi, które przeznaczone były na budowę baraku dla bezdomnych mieszkańców. Kolejny zarzut dotyczył trwonienia majątku miejskiego, jak również niewłaściwej organizacji biura Magistratu, w szczególności działu kasowo-rachunkowego. „Niedopuszczalnym jest tak ze względów zasadniczych, jak i praktycznych, że jedna osoba, jak to ma miejsce w Magistracie m. Sochaczewa prowadziła kasę, kontrole tejże i sekretariat” pisał wicewojewoda.
Celem usunięcia nieprawidłowości wicewojewoda polecał zaangażować do pracy w Magistracie odpowiednio wykwalifikowany personel. Stwierdził również, że „burmistrz Bolesław Nowak, zastępca tegoż Roman Troicki oraz ławnicy Edmund Lange i Symcha Grundwag nie wywiązali się w sposób należyty z przyjętych na się obowiązków i że dotychczasowa ich działalność nie daje gwarancji przeprowadzenia sanacji gospodarki miejskiej przez dotychczasowy zarząd miasta” i złożył z urzędu zastępcę burmistrza Romana Troickiego, ławników Edmunda Lange i Symchę Grundwaga.
Rada Miejska (1924–1925)
Wobec zaistniałej sytuacji w Radzie Miejskiej i Magistracie wicewojewoda wezwał Radę Miejską do dokonania szybkich wyborów uzupełniających na opróżnione stanowiska członków Magistratu, a po ukonstytuowaniu się nowego Magistratu zarządzenia wyborów uzupełniających do Rady Miejskiej.
Wybory uzupełniające do Rady Miejskiej odbyły się 31 sierpnia 1924 roku (Josek Wołkowicz, Antoni Suszyński, Wojciech Dados, Józef Piechucki, Symcha Grundwag, Lucjan Skotnicki, Josek Luksztyk, Abram Tylman, Wolf Borensztajn) i 21 października 1924 roku (Wolf Borensztajn, Wojciech Dados, Symcha Grundwag, Moszek Jakubowicz, Josek Luksztyk, Józef Pichucki, Abram Tylman, Josek Wołkowicz, Moszek Goldszlak).
Z kolei na 6 października 1924 roku zostały zarządzone wybory uzupełniające na członków Magistratu (burmistrz, zastępca burmistrza i dwóch ławników). Ponieważ wybory te nie odbyły się w wyznaczonym terminie, Wydział Powiatowy polecił ponownie dokonać ostatecznego wyboru 11 października 1924 roku. Wówczas na posiedzeniu Rady Miejskiej dokonano wyboru członków Magistratu.
Radni mieli wybrać burmistrza spośród pięciu kandydatów (Tadeusz Straszyński, Antoni Piątkowski, Zbigniew Gibiński, Michał Sztychler, Jan Jabłoński). Już pierwszym głosowaniu Michał Sztychler otrzymał 20 głosów, zostając tym samym burmistrzem Sochaczewa. Na tym samym posiedzeniu Rady Miejskiej dokonano wyboru wiceburmistrza. Tutaj było tylko dwóch kandydatów (Piotr Paweł Czerwiński, Ajzyk Waldenberg). Wiceburmistrzem został wybrany Piotr Czerwiński, który otrzymał 18 głosów.
Przed przystąpieniem do wyboru ławników zgłoszone zostały dwie listy. Jedną zgłosił radny Kazimierz Draber (Antoni Suszyński, Lucjan vel Josef-Lajb Skotnicki, Josek Luksztyk), drugą zgłosił radny Josek Wołkowicz (Kazimierz Draber, Chil Majer Tylman, Ajzyk Waldenber). Ławnikami zostali wybrani Antoni Suszyński i Lucjan vel Josef-Lajb Skotnicki.
Rada Miejska (1925–1929)
Nowe wybory do Rady Miejskiej w ustawowym terminie odbyły się 8 listopada 1925 roku. W skład 24 osobowej Rady Miejskiej weszło 8 członków z PPS, 12 członków z listy żydowskiej (bezpartyjnych) oraz 4 członków z listy mieszczańskiej (syjonista, członek Bundu, ludowiec i członek Związku Ludowo-Narodowego). Radnymi zostali Kazimierz Draber, Antoni Suszyński, Józef Osial, Franciszek Siekielski, Ignacy Miklaszewski, Wojciech Szewczyk, Kazimierz Biernacki, Franciszek Rzeźniczak, Josek Wołkowicz, Symcha Grundwag, Jakub Benczkowski, Jakub Binderman, Szaja Kaufman, Szmul Libert, Jakub Kohn, Berisz-Bernard Kampelmacher, Chil-Majer Zalcman, Moszek Nelson, Nuchim Herszkowicz, Majer Lipka, Władysław Szepietowski, Roman Rotchmiel, Jan Łopiński, Władysław Boczkowski.
Burzliwy przebieg miały wybory 28 listopada 1925 roku, podczas których na posiedzeniu Rady Miejskiej – w obecności starosty sochaczewskiego Józefa Ołpińskiego – miano wybrać burmistrza, wiceburmistrza i ławników. Wybór tego pierwszego nie doszedł do skutku, gdyż radni żydowscy w osobie swojego przedstawiciela radnego Kazimierza Drabera złożyli wniosek o rozpisanie konkursu na burmistrza. Za wnioskiem zagłosowało 12 radnych, przeciw było również 12. Wniosek zgodnie z regulaminem obrad Rady Miejskiej został odłożony do następnego posiedzenia. Dokonano natomiast wyboru wiceburmistrza.
Na to ostatnie stanowisko zgłoszono trzy kandydatury: Jan Fabierkiewicza, Mosze Szwarca i Piotra Czerwińskiego. Po krótkiej przerwie w posiedzeniu radny Władysław Szepietowski złożył oświadczenie w imieniu swoim i radnych Władysława Boczkowskiego, Jana Łopińskiego i Romana Rotchimla, iż udziału w głosowaniu na zastępcę burmistrza nie wezmą udziału i tym samym wycofali swoją kandydaturę na burmistrza w osobie Jana Fabierkiewicza.
Przystąpiono zatem do głosowania na dwie kandydatury - Piotra Czerwińskiego i Mosze Szwarca. Po obliczeniu głosów okazało się, iż Piotr Czerwiński otrzymał 8 głosów, Mosze Szwarc – 12. Ten ostatni został wybrany zastępcą burmistrza. Był to jedyny przypadek w okresie międzywojennym, kiedy przedstawiciel mniejszości żydowskiej objął tak wysokie stanowisko we władzach miejskich Sochaczewa. Jego rządy były jednak bardzo krótkie, trwały tylko kilkanaście dni.
Nowego burmistrza Sochaczewa próbowano bezskutecznie już wybrać na posiedzeniu Rady Miejskiej 9 grudnia 1925 roku. W posiedzeniu oprócz radnych, jako obserwatorzy uczestniczyli: inspektor samorządu gminnego Eugeniusz Ciurlik, komendant Policji Powiatowej Józef Iwanicki oraz sekretarz Sejmiku Sochaczewskiego Adolf Sokołowski. Podczas obrad radny Nuchin Herszkowicz zgłosił na burmistrza kandydaturę Alfreda Musikowskiego. Była to jedyna kandydatura. Musikowski został zatem burmistrzem.
Na tym samym posiedzeniu wybrano również spośród dwóch kandydatów wiceburmistrza. Piotr Czerwiński otrzymał 14 głosów, a Jan Fabierkiewicz 9 głosów. Wiceburmistrzem został zatem ten pierwszy. Doszło również wówczas do wyboru ławników. Zgłoszono dwie listy. Lista nr 1 obejmowała Joska Wołkowicza, Jakuba Bidermana i Majera Lipkę, natomiast lista nr 2 Symchę Grundwaga, Franciszka Siekielskiego i Bernarda Kampelmachera. Radny Kazimierz Draber próbował wycofać listę nr 2. Doszło jednak do głosowania na obie listy. Lista nr 1 otrzymała 8 głosów, a lista nr 2 - 12 głosów. Wobec powyższego lista nr 1 otrzymała jednego ławnika (Josek Wołkowicz), a lista nr 2 dwóch ławników (Symcha Grundwag, Franciszek Siekielski). Po wyborze ławników zabrał głos wiceburmistrz Mosze Szwarc, który zrzekł się mandatu zastępcy burmistrza. Powodem decyzji miał być wyjazd za granicę.
Wobec licznych nieprawidłowości proceduralnych, wynikł od razu spór, czy wybory są ważne, skoro głosujący zapisywali nazwisko jedynego kandydata w różny sposób, wiceburmistrz zrezygnował z funkcji, wreszcie jedna z list na ławników została wycofana, a mimo to głosowano na dwie listy. Wybory dokonane przez Radę Miejską 9 grudnia 1925 roku zostały 15 grudnia 1925 roku unieważnione przez Wydział Powiatowy.
Nowe wybory zostały przeprowadzone na następnym posiedzeniu Rady Miejskiej 17 grudnia 1925 roku. Radny Chil-Majer Zalcman zgłosił kandydaturę na burmistrza Alfreda Musikowskiego, natomiast radny Roman Rotchimel kandydaturę Stanisława Szuberta. Burmistrzem został Alfred Musikowski. Swój urząd objął jednak dopiero 16 stycznia 1926 roku po zatwierdzeniu przez Wydział Powiatowy. Dokonano również wyboru wiceburmistrza, którym został Piotr Czerwiński (14 głosów). Najkrótszy był wybór ławników. Wobec zgłoszenia jednej listy (Symcha Grundwag, Franciszek Siekielski, Josek Wołkowicz) głosowanie nie odbyło się, wybór został dokonany przez aklamację.
Na posiedzeniu Rady Miejskiej 16 stycznia 1926 roku radni postanowili zelektryfikować miasto własnym kosztem, wybudować w tym celu elektrownię i upoważnić Magistrat do poczynienia wszelkich starań o pozyskanie koncesji na zelektryfikowanie miasta. Na czele komisji do zelektryfikowania miasta stanął burmistrz Alfred Musikowski, z kolei na posiedzeniu Rady Miejskiej 11 lutego 1926 roku powstał Komitet Odbudowy Sochaczewa, na czele którego znów stanął z urzędu jako przewodniczący burmistrz.
Kiedy 1 września 1926 roku rozpoczęło swoją działalność Koedukacyjne Gimnazjum Wydziału Powiatowego Sejmiku Sochaczewskiego, Rada Miejska na swoim posiedzeniu 21 września 1926 roku na wniosek burmistrza Alfreda Musikowskiego podjęła uchwałę przyznającą stypendium na naukę w gimnazjum dla czterech niezamożnych uczniów lub uczennic. Wyboru stypendystów miał dokonać Magistrat w porozumieniu z dyrekcją gimnazjum. Na kolejnym posiedzeniu Rady Miejskiej 18 listopada 1926 roku ustalono przyznanie „stypendiów w równych częściach dla uczniów Polaków i Żydów po dwa dla każdej narodowości”. I tak miało już być do wybuchu II wojny światowej.
Po roku rządów burmistrz Musikowski przestał sprawować rządy. Przyczyną było ujawnienie ciągnącej się rozprawy sądowej z poprzedniego miejsca pobytu. Mimo to część radnych (13) podczas nadzwyczajnego i tajnego (bez udziału publiczności) posiedzenia Rady Miejskiej 15 października 1927 roku domagała się utrzymania na stanowisku burmistrza Musikowskiego.
Sprawa ciągnęła się nierozwiązana do 24 lutego 1928 roku, kiedy to ostatecznie wojewoda warszawski w piśmie do Rady Miejskiej w Sochaczewie poinformował o złożeniu „z urzędowania burmistrza Alfreda Musikowskiego”. Po Musikowskim, przez kilka miesięcy w 1928 roku funkcję p.o. burmistrza pełnił Franciszek Siekielski, który 18 lutego 1928 roku wygrał wybory na stanowisko wiceburmistrza, otrzymując 13 głosów.
Na posiedzeniu Rady Miejskiej 3 kwietnia 1928 roku 23 obecnych radnych dokonało wyboru burmistrza, spośród czterech kandydatów (Jerzy Przedpełski, Jan Giedwidź, Arkadiusz Karier, Stanisław Rybicki). Wobec tego, że żaden z kandydatów nie otrzymał absolutnej większości głosów, odbyło się drugie głosowanie na trzech kandydatów (Jan Giedwidź, Arkadiusz Karier, Jerzy Przedpełski). Burmistrzem został Przedpełski. Jego rządy trwały do 1 października 1928 roku, kiedy to na początku nadzwyczajnego posiedzenia Rady Miejskiej, na które przybyło tylko 8 z 24 radnych Przedpełski nieoczekiwanie złożył oświadczenie o rezygnacji z zajmowanego stanowiska. Przez kilkanaście dni jego obowiązki pełnił znów Franciszek Siekielski.
Stosownie do reskryptu wojewody warszawskiego Stanisława Twardo z 4 października 1928 roku i uchwały Wydziału Powiatowego w Sochaczewie z 12 października 1928 roku funkcję pełniącego obowiązki burmistrza objął 16 października 1928 roku Aleksander Albrecht. Za rządów tego ostatniego Rada Miejska na swoim posiedzeniu 30 października 1928 roku podjęła jednomyślnie uchwałę o nadaniu tytułu Honorowego Obywatela miasta Sochaczewa Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu, który tym samym został pierwszym w dziejach miasta honorowym jego obywatelem.
Za rządów p.o. burmistrza Aleksandra Albrechta powróciła również sprawa poszerzenia granic miasta. Na posiedzeniu Rady Miejskiej 12 grudnia 1928 roku wniósł on pod obrady Rady Miejskiej stosowny wniosek. Przeciwko wnioskowi opowiedziało się część radnych żydowskich, którzy wyrazili sprzeciw wobec ich zdaniem niekorzystnego przebiegu granic miejskich. Plany rozszerzenia granic miejskich spotykały się również że sprzeciwem ludności żydowskiej, która obawiała się wzrostu liczby chrześcijańskich mieszkańców miasta.
Do sprawy powracano na kolejnych posiedzeniach. Wreszcie Rada Miejska przyjęła wniosek i podjęła starania o uzyskanie zgody rządowej. Na mocy wydanego 4 lipca 1929 roku rozporządzenia Rady Ministrów o rozszerzeniu granic miasta Sochaczewa z dniem 1 października 1929 roku przyłączono do Sochaczewa Rozlazłówek, Janówek Duranowski, folwark Rozlazłów, Boryszew, Rozlazłów Królewski i Rozlazłówek. Do miasta zostały przyłączone tereny z zabudową typu wiejskiego. Miało to na celu zwiększenie ludności polskiej nad dominującą gospodarczo do tej pory ludnością żydowską.
Z 7 czerwca 1926 roku pochodzi jedyny odnaleziony podczas kwerendy źródłowej w archiwach Regulamin obrad Rady Miejskiej m. Sochaczewa. Składał się on z 21 paragrafów regulujących szczegółowo zasady działania Rady Miejskiej. Już na samym początku można przeczytać, że „przewodniczącym Rady Miejskiej jest burmistrz lub jego zastępca, wybrani przez radnych zwykłą większością głosów obecnych. Taką samą większością obiera Rada ze swego łona sekretarza, względnie może upoważnić do tej czynności urzędnika Magistratu (&1).
Posiedzenia Rady Miejskiej zwołuje przewodniczący. Posiedzenia odbywają się przynajmniej raz na miesiąc, z wyjątkiem miesiąca ferii letnich. Nadto przewodniczący obowiązany jest zwołać Radę, jeżeli tego zarząda co najmniej jedna czwarta część radnych. W wypadkach nagłych Przewodniczący zwołuje Radę z własnej inicjatywy (&2).
Przewodniczący zaprasza członków Rady na posiedzenia za pomocą pisemnego zaproszenia, które członkom Rady Miejskiej przynajmniej na 3 dni przed posiedzeniem winno być doręczone. W zaproszeniu należy wskazać dzień i godzinę oraz porządek dzienny posiedzenia. Członkowie Rady, a w razie ich nieobecności ich domownicy lub stróż domu winni podpisem swym zaświadczyć, że zaproszenie doręczone im zostało (&3)”.
Rada Miejska (1929–1934)
Wobec powiększenia obszaru Sochaczewa zostały zarządzone na 29 października 1929 roku nowe wybory do Rady Miejskiej. Wobec powiększenia miasta żydowscy radni otrzymali mniej mandatów niż dotychczas. I tak już miało być do końca okresu dwudziestolecia międzywojennego. Wybór nowej Rady Miejskiej (Andrzej Koperkiewicz – przewodniczący, Idel Balas, Jankiel Benczkowski, Lucjan Ciesielski, Andrzej Cinkusz, Julja Czerwińska, Stefan Dolota, Kazimierz Draber, Feliks Gierałt, Feliks Grzegorowski, Jan Guzik, Józef Kamecki, Jakub Kohn, Moszek Nelson, Jan Niewiadomski, Leon Perkowski, Wolf Pinczewski, Wacław Przedpełski, Roman Rotchimel, Stanisław Siemianowski, Adam Szechinger, Feliks Turkowski, Ignacy Zielonkiewicz) wiązał się z wyborem nowego burmistrza, wiceburmistrza i ławników. Za nim to się stało po Aleksandrze Albrechcie władzę w mieście jako komisarz rządowy sprawował dr Wojciech Tomczyński. Podczas posiedzenia Rady Miejskiej 30 listopada 1929 roku dokonano wyboru nowego burmistrza. Zgłoszono dwóch kandydatów - Andrzeja Koperkiewicza i Kazimierza Drabera. Burmistrzem został pierwszy z nich.
Na tym samym posiedzeniu wybrano również wiceburmistrza, którym został Antoni Suszyński. Wobec licznych protestów nowo wybrany burmistrz nie mógł szybko objąć swego stanowiska. Jego funkcję jako komisarz rządowy pełnił znów Wojciech Tomczyński. Dopiero 18 grudnia 1929 roku Andrzej Koperkiewicz objął swoje rządy w mieście jako burmistrz.
W 1933 roku weszła w życie ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Tym samym, po długiej dyskusji dokonano najpoważniejszej reformy samorządu w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Jej najważniejsze postanowienia polegały na anulowaniu przepisów ustaw z okresu zaborów oraz ujednoliceniu ustawodawstwa samorządowego w poszczególnych regionach Polski. Ustawa, pomimo uporządkowania ustroju samorządu terytorialnego, była jednak elementem działań sanacji, której celem stawało się z wolna ograniczanie, a nawet eliminowanie z administracji samorządowej przeciwników politycznych, również w Sochaczewie taka sytuacja miała miejsce.
Rada Miejska (1934–1939)
W 1934 roku w świetle nowej ustawy o samorządzie miejskim nastąpiło rozwiązanie Rady Miejskiej i zostały przeprowadzone nowe wybory samorządowe. W ich wyniku burzliwa dotychczas działalność sochaczewskiej Rady Miejskiej ustała. Jej posiedzenia charakteryzowały się spokojem, brak było walki politycznej, wreszcie prawie nigdy nie zgłaszano wolnych wniosków. Wobec szczątkowo zachowanych protokołów z posiedzeń Rady nie wiadomo zbyt wiele o jej działalności. Częściowy skład Rady Miejskiej znany jest jedynie z 1936 roku (Idel Balas, Józef Biernacki, Andrzej Cinkusz, Julia Czerwińska, Jan Fabiński, Moszek [?], Feliks Grzegorowki, Józef Grzegorowski, Jan Guzik, [Szaja?] Kaufman, Eugeniusz Kniażykowski, Chil Knott, Abram Kohn, Majewski, Miller, Moszek Nelson, Józef Piechucki, Roman Rotchimel, Józef Trawiński, Icek Zając, Ignacy Zielonkiewicz, Stefan Żochowski).
Rada Miejska (wybrana w 1939 r.)
Ostatnią w okresie dwudziestolecia międzywojennego Radę Miejską w Sochaczewie wybrano w maju 1939 roku, na kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej. Jednak o jej działalności brak danych, autorowi opracowania nie udało się bowiem znaleźć protokołów z posiedzeń tejże. Wybory przeprowadzono w oparciu o ustawy z dnia 16 sierpnia 1938 roku o wyborze radnych miejskich oraz o wyborze radnych gromadzkich, gminnych i powiatowych. Wybory rad gromadzkich, gminnych i miast niewydzielonych z powiatowego związku samorządowego zarządzali starostowie powiatu, natomiast wojewodowie zarządzali wybory rad powiatowych oraz miast wydzielonych.
Były to ostatnie wybory samorządowe w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Wybrana w głosowaniu powszechnym Rada Miejska zdołała jedynie rozpocząć pięcioletni okres kadencji. Funkcjonowanie Rady przypadło na bardzo szczególny okres, zagrożenia od strony niemieckiej. Wybuch wojny z Niemcami i klęska wrześniowa, a później okupacyjna polityka niemiecka na ziemiach polskich uniemożliwiła normalne funkcjonowanie nowo wybranych organów samorządu terytorialnego. W okresie niemieckiej okupacji uległy likwidacji organy administracyjne z wcześniejszego okresu. Pozostawiono jedynie organy wykonawcze samorządu miejskiego z burmistrzem na czele.
Bogusław Kwiatkowski
Bibliografia: B. Kwiatkowski, Dzieje Sochaczewa, t. 5, Dwudziestolecie Międzywojenne (1918–1939), Sochaczew 2014; B. Kwiatkowski, Z dziejów Rady Miejskiej (Miasta) w Sochaczewie 1918–2018 (mps.).
