PIERWSZY BURMISTRZ SOCHACZEWA W NIEPODLEGŁEJ POLSCE JAN FABIERKIEWICZ
Pierwszym burmistrzem Sochaczewa – postać przez długi okres całkowicie nieznana, ze względu na kilkudziesięcioletnie milczenie o nim w okresie PRL-u i późniejsze zapomnienie – wybranym już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został 15 kwietnia 1919 roku Jan Fabierkiewicz, z wykształcenia farmaceuta. Wcześniejsi burmistrzowie – po zajęciu Sochaczewa przez Niemców w 1915 roku – pełnili swoją funkcję z nadania okupacyjnych władz niemieckich i byli to zazwyczaj Niemcy. Chcąc zapoznać się z życiem pierwszego burmistrza sochaczewskiego w odrodzonej Polsce należy sięgnąć m.in. do dokumentów przechowywanych w Narodowym Archiwum Historycznym w Grodnie (Białoruś) i Archiwum Państwowym w Warszawie Oddział w Grodzisku Mazowieckim.
Jan Fabierkiewicz urodził się w 1855 roku w Baranowie (?) w powiecie puławskim jako jedno z siedmiorga dzieci Szymona (Szczepana?) i Rozalii z Tarkowskich Fabierkiewicz. Jego ojciec był felczerem, kontrolerem i rządcą dóbr w Baranowie. Powołaniem młodego Janka było pomagać ludziom, dlatego znaczną część życia związał z aptekarstwem, w tym też kierunku kształcił się na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim.
Tam też 4 marca 1875 roku ukończył kurs pomocnika aptekarskiego i zdał egzamin prowizora farmacji (7 marca 1878 r.). Tytuł prowizora (wprowadzony w Rosji w XIX w.) uzyskiwano po odbyciu studiów farmaceutycznych, rocznej praktyce w aptece i zdaniu teoretycznego i praktycznego egzaminu. Ten ostatni dawał możliwość samodzielnego prowadzenia apteki. Po I wojnie światowej tytuł ten został uznany w Polsce za odpowiadający tytułowi magistra farmacji.
Z materiałów archiwalnych wiadomo, że od 1888 roku Fabierkiewicz zarządzał, następnie dzierżawił jedną z aptek w Siedlcach. W latach 1890–1893 dzierżawił inną aptekę w Bielsku Podlaskim. Posiadał także skład apteczny w Bielsku. Od grudnia 1893 do 1902(3) roku posiadał aptekę w Brańsku. Potem prowadził, a po pewnym czasie zakupił aptekę w Białymstoku, gdzie w połowie 1903 roku uruchomił nawet laboratorium chemiczno-bakteriologiczne.
W 1905 roku jego aptekę prowadził prowizor Elia Soson, co mogło być związane z prawdopodobnym powołaniem go do służby wojskowej w czasie wojny rosyjsko-japońskiej. W następnym roku aptekę prowadził już osobiście. W lutym 1913 roku Fabierkiewicz sprzedał tę aptekę za 35 000 rubli Oswaldowi Gessnerowi z Łodzi. W 1913 roku do spółki z Mieczysławem Czarneckim zakupił aptekę w Sochaczewie. Spółka (Fabierkiewicz-Czarnecki) wzmiankowana jeszcze była w 1926 roku w „Księdze adresowej Polski”. Fabierkiewicz posiadał w Sochaczewie także skład apteczny.
Jako aptekarz prężnie udzielał się w organizacjach aptekarskich. Był członkiem Warszawskiego Towarzystwa Farmaceutycznego (1898), w latach 1895–1905 członkiem Rosyjskiej Emerytalno-Pomocowej Kasy Farmaceutów w Moskwie. W 1908 roku był skarbnikiem Towarzystwa Medycznego w Białymstoku.
W okresie I wojny światowej rodzina Fabierkiewiczów została przez Rosjan przymusowo ewakuowana z Sochaczewa do Rosji (Kijów?). Jednak jeszcze przed końcem wojny rodzinie udało się powrócić na obszar byłego Królestwa Polskiego. Do Sochaczewa przeprowadzili się jednak dopiero tuż po zakończeniu I wojny światowej. Po przybyciu do Sochaczewa Jan Fabierkiewicz wspólnie z Mieczysławem Czarneckim zaczęli na nowo prowadzić aptekę na rogu ulic Traugutta i Warszawskiej (budynek zachowany do dnia dzisiejszego). Aktywnie włączył się również w życie samorządowe.
Rodzinę posiadał liczną. Składało się na nią sześcioro rodzeństwa, bracia - Adam, Józef, Szymon, Tadeusz oraz siostry – Paulina i Rozalia. Ożenił się z Heleną z Jabłońskich (1865–1942), z którą miał czworo dzieci - syna Wacława (ur. 1891) i córki - Marię Antoninę (ur. 1892), Zofię (ur. 1894) i Janinę (ur. 1903).
Jan Fabierkiewicz swój urząd burmistrzowski w Sochaczewie sprawował od 15 kwietnia 1919 roku. Został wybrany przez radnych I Rady Miejskiej w niepodległej Polsce. Do priorytetowych zadań nowego burmistrza należało m.in. kontynuowanie odbudowy miasta ze zniszczeń wojennych, przebudowa struktury narodowościowej w mieście, likwidowanie bezrobocia przez zatrudnianie przy robotach publicznych, zapewnienie bazy materialnej dla szkolnictwa powszechnego, organizacja ochrony sanitarnej miasta i wiele innych. Racjonalne prowadzenie gospodarki miejskiej utrudniały bardzo niewielkie środki finansowe, ciągły spadek wartości pieniądza, wreszcie wzrastające stale wydatki przy niewielkich dochodach.
W sierpniu 1920 roku do Sochaczewa dotarła informacja o zbliżaniu się bolszewików. Gdyby padła z jednej strony Warszawa, a z drugiej Płock, pod które podchodziły sowieckie oddziały, Sochaczew nie miałby najmniejszej szansy na ocalenie przed bolszewicką nawałą. Niektórzy nawet uważają, że obrona Płocka przed armią bolszewicką w sierpniu 1920 roku przyczyniła się do powodzenia Bitwy Warszawskiej, uniemożliwiając bolszewikom okrążenie Warszawy. Dzięki bohaterskiej postawie mieszkańców Płock pozostał niezdobyty, a bolszewicy zmuszeni zostali do odwrotu, podobnie jak spod Warszawy. Ocalał Sochaczew, choć bolszewicy byli kilkadziesiąt kilometrów od miasta, tak od strony Warszawy, jak i Płocka. W samym Sochaczewie oczekiwano najgorszego.
Magistrat sochaczewski za rządów Fabierkiewicza 15 stycznia 1921 roku wpłacił do Kasy Komunalnej w Sochaczewie 14 379 marek na rzecz plebiscytu na Górnym Śląsku, zebrane drogą dobrowolnych składek od mieszkańców Sochaczewa.
W okresie sprawowania przez niego rządów, z uwagi na rozwój zabudowy, władze miejskie Sochaczewa podjęły w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych starania o powiększenie obszaru miasta, które w blisko połowie zamieszkane było przez ludność żydowską. Nieoficjalnym powodem było powiększenie liczby mieszkańców polskiego pochodzenia i powołanie – poprzez wybory – nowej Rady Miejskiej, w której jeśli nie zdecydowaną większość, to przynajmniej połowę stanowiłyby osoby pochodzenia polskiego.
Zgody na zmiany granic administracyjnych wydawano tylko w uzasadnionych przypadkach, gdy zabudowa miejska wykraczała poza granice administracyjne. W Sochaczewie zmiana granic miejskich i rozszerzenie terytorium miejskiego nastąpiło 1 stycznia 1921 roku, kiedy to wyłączono z obszaru gminy Chodaków wieś Włodzimierzówkę i część wsi Czerwonka, włączając je jednocześnie do obszaru miasta Sochaczewa.
W związku z powiększeniem obszaru miasta należało wybrać nową Radę Miejską (poprzednia została rozwiązana), która reprezentowałaby również mieszkańców nowo włączonych miejscowości. Rada Miejska Sochaczewa wybrana 17 kwietnia 1921 roku, po miesiącu, 19 maja 1921 roku 13 głosami za, 11 przeciwko nowym burmistrzem Sochaczewa wybrała dotychczasowego burmistrza Jana Fabierkiewicza.
Brak wyraźnego poparcia sprawił, że burmistrz nie mógł liczyć na spokojne sprawowanie swoich obowiązków. Do pierwszego sporu w gronie Rady Miejskiej doszło już kilka dni później, 25 maja 1921 roku. Po przeczytaniu przez burmistrza „wzoru regulaminu obrad Rady Miejskiej, zaleconego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i przyjętego przez poprzednią Radę Miejską, członkowie Rady Miejskiej w liczbie 13 osób regulamin uchwalili, zaś grupa PPS jednogłośnie w całym składzie t.j. 11 osobach od głosowania się uchyliła. Ponieważ do przyjęcia regulaminu wymagana jest większość dwóch trzecich głosów, przeto regulamin nie został uchwalonym”.
Z tego samego powodu – uchylenia się od głosowania tym razem większości radnych – nie doszło do wyboru ławnika. Wreszcie grupa 11 radnych z PPS-u wystąpiła z wnioskiem, o udzielenie wotum nieufności wobec członków Magistratu, grożąc bojkotem posiedzeń Rady Miejskiej. Klub PPS uzależnił swój dalszy udział w posiedzeniu od ustąpienia burmistrza, wiceburmistrza i ławników wybranych bez porozumienia z radnymi PPS-u.
Sytuacja stawała się coraz bardziej krytyczna, gdyż jak pisał 27 czerwca 1921 roku burmistrz Fabierkiewicz w piśmie do starosty Władysława Staniszewskiego „oznajmiam, że od czasu ukonstytuowania się Rady Miejskiej, na 4-ech kolejnych posiedzeniach nie byłem w możności przeprowadzenia ani jednej uchwały, wymagającej większości 2-3 głosów, wobec stałej opozycji frakcji PPS, składającej się z 11 osób i wobec czynionych zabiegów przeprowadzenia zgody z innymi grupami, celem współpracy dla ogólnego dobra miasta, nie udało mi się takowej przeprowadzić. Grupa większości nie chce ulegać mniejszości, przeto posiedzenie Rady Miejskiej zamknąłem nadmieniając, że o niezdolności do pracy obecnego składu Rady Miejskiej powiadomię Władze Nadzorcze, celem przedsięwzięcia kroków dalszych. Wyłoniona Komisja Finansowo-Budżetowa wybrana na poprzednim posiedzeniu Rady, po kilku posiedzeniach pracę swoją przerwała - preliminarza budżetowego nie przygotowała, statutu podatkowego nie ułożyła, oraz nie rozłożyła podatków, wobec czego Magistrat jest w położeniu krytycznym, gdyż nie posiada pieniędzy nawet na zapłacenie pensji pracownikom, przeto prosi o przedsięwzięcie prędkiej decyzji i o pomoc finansową”.
Planowane na 8 lipca 1921 roku kolejne posiedzenie Rady Miejskiej nie odbyło się. Do rozstrzygnięć doszło dopiero na posiedzeniu 25 lipca 1921 roku, na które przybył starosta Władysław Staniszewski oraz Inspektor Samorządowy Eugeniusz Ciurlik. Starosta na początku posiedzenia oznajmił radnym, że burmistrz Jan Fabierkiewicz i jego zastępca Władysław Szepietowski „dla dobra miasta gotowi są zrzec się swoich mandatów, gdy tego żąda część radnych”.
Mimo tego oświadczenia 11 radnych PPS wystąpiło z oficjalnym wnioskiem o udzielenie wotum nieufności wobec członków Magistratu (burmistrz, wiceburmistrz, ławnicy), grożąc bojkotem posiedzeń Rady Miejskiej. W wyniku przeprowadzonego głosowania Rada Miejska 19 głosami za odwołaniem burmistrza, 2 za pozostawieniem na stanowisku, zdecydowała o jego losie.
Po przyjęciu do wiadomości wyników głosowania jeszcze tego samego dnia burmistrz ostatecznie zrzekł się swej funkcji. Opuścił z rodziną miejsce dotychczasowego zamieszkania, czyli ratusz miejski. Jeszcze dwukrotnie bezskutecznie próbował kandydować na stanowisko wiceburmistrza (1925). Zmarł 13 czerwca 1928 roku w Sochaczewie, został pochowany na cmentarzu powązkowskim w Warszawie. Miejsce pochówku wynikało prawdopodobnie z faktu, że w Warszawie już od pewnego czasu mieszkały niektóre z dzieci Fabierkiewicza. Po jego śmierci inne dzieci przeprowadziły się do Warszawy.
Na pogrzebie Fabierkiewicza Magistrat Sochaczewa reprezentował wiceburmistrz Franciszek Siekielski, a Radę Miejską radny Władysław Boczkowski, który w imieniu władz złożył wieniec na grobie. Dwa tygodnie później, 28 czerwca 1928 roku, władze Sochaczewa na posiedzeniu Rady Miejskiej uczciły pierwszego burmistrza „m. Sochaczewa, po wyjściu okupantów niemieckich” przez powstanie i minutą ciszy.
Grób pierwszego burmistrza Sochaczewa po odzyskaniu przez Polskę niepodległości znajduje się blisko grobu Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. Łatwo zatem tam trafić i w rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości złożyć kwiaty i zadumać się nad losami miasta, kiedy sprawował on tutaj swą zaszczytną, ale jakże odpowiedzialną funkcję.
Bogusław Kwiatkowski
Bibliografia: B. Kwiatkowski, Dzieje Sochaczewa, t. 5, Dwudziestolecie Międzywojenne (1918–1939), Sochaczew 2014; B. Kwiatkowski, Sochaczewski Słownik Biograficzny, t. I. Dwudziestolecie międzywojenne 1918–1939 (w przygotowaniu do druku).
